[ Pobierz całość w formacie PDF ]
przez ten podział całkowicie wyczerpana.
§ 44 [331]
Przy tym rozwa\aniu jest w ogólności jeszcze godne
zastanowienia, \e idee rozumowe nie sÄ… bynajmniej, jak np. kategorie,
po\yteczne przy zastosowaniu intelektu do doświadczenia, lecz są dla
tego zastosowania zupełnie zbędne, a nawet są przeciwne maksymom
rozumowego poznania przyrody i stojÄ… im na zawadzie; mimo to ca
jednak konieczne w innym celu,' który trzeba dopiero określić. Czy
dusza jest substancją prostą, czy nie, to przy wyjaśnianiu zjawisk
duszy mo\e być dla nas rzeczą zupełnie obojętną, poniewa\ za
pomocą \adnego mo\liwego doświadczenia nie potrafimy pojęcia
53
[przyp. Kanta]: W sądzie rozjemczym traktujemy cały zakres
mo\liwości w odniesieniu do pewnego pojęcia jako podzielony.
Ontologiczna zasada wszechstronnego określenia rzeczy w ogóle (ze
wszystkich mo\liwych przeciwstawnych orzeczeń jedno przysługuje
ka\dej rzeczy), będąca równocześnie zasadą wszystkich sądów
rozjemczych, zakłada jako podstawę ogól wszelkiej mo\liwości, w
którym mo\liwość ka\dej rzeczy w ogóle uwa\ana jest za określoną.
Słu\y to jako małe wyjaśnienie powy\szego zdania, \e czynność
rozumowa w rozjemczych wnioskach rozumowych jest co do formy
to\sama z tą czynnością, która stwarza ideę ogółu wszelkiej realności,
zawierającą w sobie czynnik pozytywny wszelkich orzeczeń
przeciwstawnych.
86
istoty prostej uczynić zrozumiałym w sposób zmysłowy, a więc in
concreto. Okazuje się więc, \e to pojęcie jest zupełnie czcze, gdy
chodzi o spodziewany wglÄ…d w przyczynÄ™ zjawisk, i \e nie mo\e
słu\yć za zasadę wyjaśnienia tego, czego dostarcza nam wewnętrzne
lub zewnętrzne doświadczenie. Tak samo idee kosmologiczne
dotyczące początku świata lub jego wieczności (a parte ante) nie
mogą nam pomóc do tego, by na tej podstawie wyjaśnić jakiekolwiek
zdarzenie w samym świecie. Według trafnej maksymy filozofii
przyrody musimy się wreszcie powstrzymać od wszelkiego
wyjaśnienia urządzenia przyrody, które by wypływało z woli Istoty
Najwy\szej, to bowiem nie jest ju\ filozofiÄ… przyrody, lecz
przyznaniem się, \e z tą filozofią jest u nas krucho. A więc idee te
mają zupełnie inne przeznaczenie, jeśli chodzi o ich stosowanie, ani-
\eli kategorie, dzięki którym oraz dzięki opartym na nich zasadom
samo doświadczenie staje się dopiero mo\liwe. Tymczasem nasza
\mudna analityka intelektu byłaby przecie\ zupełnie zbyteczna, gdyby
nasz zamiar nie był na nic innego skierowany, jak tylko na samo
poznanie takiej przyrody, jaka mo\e być dana w doświadczeniu.
Albowiem zarówno w matematyce, jak i w przyrodoznawstwie, rozum
i bez całej tej subtelnej dedukcji zupełnie pewnie i dobrze daje sobie
radę. Aączy się więc nasza krytyka intelektu z ideami czystego
rozumu w jeden zamiar, który wykracza poza stosowanie intelektu w
doświadczeniu. O takim zaś przekraczającym doświadczenie stosowa-
niu intelektu powiedzieliśmy wy\ej, \e jest ono całkiem niemo\liwe
oraz pozbawione przedmiotu i znaczenia. A przecie\ musi istnieć
zgodność między tym, co nale\y do natury rozumu, a tym, co nale\y
do natury intelektu, i pierwszy musi się przyczyniać do doskonałości
drugiego, a nie mo\e w \aden sposób wprowadzać do niego zamętu.
Rozwiązanie tej kwestii jest następujące: Czysty rozum przez
swe idee nie ma na względzie specjalnych przedmiotów le\ących poza
obszarem doświadczenia, [332] lecz domaga się tylko zupełności
u\ycia intelektu w związkach doświadczenia. Ta zaś zupełność mo\e
być tylko zupełnością zasad, nie zaś zupełnością danych naocznych i
przedmiotów, \eby zaś ją sobie przedstawić w sposób określony,
rozum myśli ją sobie Jako poznanie przedmiotu, którego poznanie jest
ze względu na owe prawidła zupełnie określone; ale przedmiot ten jest
tylko ideą, mającą jak najbardziej zbli\yć poznanie intelektualne do
tej zupełności, którą ową idea oznacza.
87
§ 45
UWAGA TYMCZASOWA
DOTYCZCA DIALEKTYKI CZYSTEGO ROZUMU
PokazaliÅ›my wy\ej w §§ 33 i 34, \e to, i\ kategorie sÄ… wolne
od jakiejkolwiek domieszki zmysłowego określenia, mo\e łatwo
skłonić rozum do rozszerzenia ich u\ycia całkowicie poza wszelkie
doświadczenie, na rzeczy same w sobie. A przecie\ kategorie, będąc
jedynie czynnościami logicznymi, choć mogą same przez się
przedstawiać rzecz w ogóle, niezdolne są jednak dać określone pojęcie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]