[ Pobierz całość w formacie PDF ]
odnawiało się ten gmach jeszcze nieraz, a zawsze według starych planów... Dlatego godzi się i wypada
lata te, 1360-1380 r., w których powstały owe fundamenty odrębności, a następnie hegemonji
Moskwy, wyodrębnić w osobny ustęp dziejowy, chociaż tylko 20 lat obejmujący.
X. NIEDOSZAE CARSTWO WILECSKIE.
(1380-1408.)
W kilka miesięcy po bitwie kulikowskiej został cały Kipczak zdobyty przez nowego mocarza w
szeregu twórców azjatyckich monarchij uniwersalnych. Był nim Timur-leng, zwan w zachodnich
zródłach Tamerlanem, a którego panowanie w przeciwieństwie do tolerancyjnego Temudżina opierało
się na fanatyzmie religijnym (na szyityzmie muzułmańskim). On twórcą orjentalnej despocji z religją
państwową, z obowiązkiem tępienia nie chcących jej wyznawać i z zasadą, że jedyne zródło prawa jest
w osobistej woli panującego. On też twórcą systemu społecznego, opartego na rangach obozowo-
dworskich, na 12 tszinach , w które wtłoczono całe życie, nietylko publiczne - bo kto nie posiadał
czinu , ten znalazł się poza społeczeństwem.
Han całego Kipczaku z ramienia zdobywcy, Tochtamysz,. zakazał Rusi całkiem handlu w
nadwołżańskiej Bułgarji i z Bułgarami. Zawikłania, jakie się z tego wywiązały, doprowadziły do
najazdu na Zalesie w r. 1382. Rozwiały się od jednego razu wszelkie zawiązki i związki państwowości
moskiewskiej, a sama Moskwa padła ofiarą rzezi. Oleg rjazański zagarnął Kołomnę, metropolita
Cyprjan wracał do Kijowa, a jarłyk wielki omal nie przeszedł na Twer.
34
Sytuacja stawała się dla Moskwy tem krytyczniejszą, że Jagiełło decydował się w tym właśnie czasie
na chrzest w Cerkwi wschodniej. Obok schyzmatyckiego Wilna byłaby Moskwa bardzo podrzędnem
tylko księstewkiem.
Nagle następuje radykalna zmiana: Litwa przyjmuje chrzest, ale w katolicyzmie, w Kościele
zachodnim. Geneza tego wielkiego zwrotu dziejowego tkwi w sprawach Rusi halickiej w dawnej ziemi
Lachów.
Kazimierz Wielki uczynił z Rusi halickiej oś polskiej polityki ekonomicznej, jako ogniwa handlu ze
Wschodem. Dla utrzymania tego szlaku handlowego zawarto spółkę z Węgrami przeciwko naporowi
litewskiemu; tylko dlatego utrzymał się przy następstwie po Kazimierzu W. Ludwik węgierski, ten
istny ojczym Korony Polskiej. Z jego ramienia zarządzał krajem przez kilka lat (1372-1378)
zniemczony Piast ze Zląska, Władysław Opolczyk. Ten oparł porządek publiczny na prawie
feudalnem, zorganizował hierarchję katolicką, zniósł zaś prawosławną. Kiedy w r. 1378 Ludwik
obsadza tam grody starostami węgierskimi, wybuchł z tego powodu jawny bunt w Polsce, a po śmierci
ojczyma sześć zjazdów szlachty oświadczyło się przeciw dalszej łączności z Węgrami. Usunięto od
tronu polskiego starszą królewnę, Marję, skoro zasiadła na węgierskim, a zgodzono się na młodszą
Jadwigę, bo nie przedstawiała osobą swoją żadnego związku prawno-państwowego z Węgrami i...
można było rozporządzać jej ręką.
Gdy zawiodła spółka z Węgrami przeciwko Litwie, przerzucono się do spółki z Litwą przeciwko
Węgrom. W tem geneza powołania Jagiełły na tron polski, małżeństwa jego z Jadwigą (1386) i
katolickiego chrztu Litwy.
Katolicyzm i związek z Polską niosły Litwie ocalenie od zachłanności krzyżackiej i od rozpłynięcia się
w ruszczyznie. Polacy utrzymali narodowość litewską. Ruś litewska nie była atoli przez unję polsko-
litewską dotkniętą ani w wyznaniu swem, ani w prawach zwyczajowych. Całe ograniczenie
prawowierja polegało na tem, że nie wolno go było przyjmować Litwinom (tylko też katoliccy
Litwini otrzymywali prawa obywatelskie na wzór polski), lecz Ruś sama żadnego ograniczenia nie
zaznała, ani prawa polskiego jej nie narzucano. Znamiennem jest, że Giedyminowicze, ochrzczeni już
przedtem w Cerkwi, mogli pozostać przy prawowierju ; jakoż przez całe życie prawosławnymi byli
nie tylko wszyscy przyrodni bracia Jagiełły, ale też dwaj rodzeni: Lingwen i Skirgiełło.
Nie z wyznaniowych przeto przyczyn próbował przeszkodzić nowemu wyniesieniu Jagiełły najstarszy
[ Pobierz całość w formacie PDF ]