[ Pobierz całość w formacie PDF ]

praktyki medytacyjne i kontemplacyjne stosowa- którą pod koniec lat siedemdziesiątych XX wie-
ne w różnych częściach globu, zwłaszcza na Da- ku rozwinął i rozpropagował profesor Uniwer-
lekim Wschodzie związane z tradycją buddyjską sytetu Medycznego w Bostonie Jon Kabat-Zinn.
(Wallach, 1999). Uważność nie jest ani techniką, Obecnie MBSR znajduje szerokie zastosowanie
ani metodą terapeutyczną, chociaż istnieje wiele w redukcji stresu i innych psychologicznych
różnych technik jej rozwijania, jak i metod tera- problemów związanych z chorobami przewle-
peutycznych opartych na jej praktykowaniu. Jak kłymi oraz w terapii zaburzeń emocjonalnych
proponują niektórzy (Kabat-Zinn, 1990), lepiej i zachowania (np. Kabat-Zinn, Wheeler, Light,
60
Tomasz Jankowski, Paweł Holas
Skillings, Scharf, Cropley, Hosmer i Bernhard, lazła zastosowanie w terapii osób cierpiących na
1998). Tylko w samych Stanach Zjednoczonych osobowość z pogranicza (Linehan, Armstrong,
znajduje się ponad 250 centrów medycznych, Suarez, Allmon i Herard, 1991) i zaburzenia od-
w których prowadzi się treningi MBSR. Skutecz- żywania (Telch, Agras i Linehan, 2001). Z ko-
ność tej metody została potwierdzona w licznych lei terapia oparta na akceptacji i zaangażowaniu
badaniach (metaanaliza: Grossman, Niemann, (Acceptance and Commitment Therapy; ACT;
Schmidt i Wallach, 2004). Istnieją dowody empi- Hayes, Strosahl i Wilson, 1999) wykazała swą
ryczne, że MBSR leczy bądz
istotnie wspomaga skuteczność w całym szeregu zaburzeń (Hayes,
 poprzez redukcję stresu i współzachorowalno- 2004). �st (2008), analizując 29 badań (z zasto-
ści  leczenie rozmaitych zaburzeń psychicznych sowaniem randomizacji grup) nad skutecznością
i somatycznych, w tym między innymi: zaburzeń leczenia różnych problemów psychicznych, wy-
lękowych, depresji, przewlekłego bólu, uzależ- kazał umiarkowaną wielkość efektu dla metod
nienia od substancji psychoaktywnych, zabu- z nurtu  trzeciej fali terapii poznawczo-beha-
rzeń odżywiania, nowotworów i chorób skóry wioralnej (głównie dla ACT i DBT)1.
(Kabat-Zinn, Lipworth i Burney, 1985; Speca, Pomimo postępu wiedzy w zakresie zastoso-
Carlton, Goodey i Angen, 2000; Reibel, Green- wań klinicznych uważności i rosnącej niemal wy-
son, Brainard i Rosenzweig, 2001).Wykazano kładniczo liczby artykułów ze słowem mindful-
również redukcję stresu, poprawę jakości ży- ness w tytule, wiedza podstawowa na temat istoty
cia i dobrostanu w populacjach nieklinicznych tego zjawiska, mechanizmów psychologicznych
(Austin, 1997; Shapiro, Schwarz i Bonner, 1998; i neuronalnych warunkujących uważność, wydaje
Wiliams, Kolar, Reger i Pearson, 2001). się cały czas na bardzo wczesnym etapie rozwoju.
Uważność jest również głównym elementem Ilustruje to dobrze fakt, iż samych definicji uważ-
szeregu nowych podejść terapeutycznych, okre- ności istnieje w literaturze co najmniej kilkana-
ślanych jako  trzecia fala terapii poznawczo- ście (Cardaciotto, 2005). Podstawową przyczyną
-behawioralnej (Cognitive-Behavioral Therapy; tego stanu rzeczy może być brak operacyjnej de-
CBT), w której nacisk kładzie się nie tyle na mo- finicji uważności i związanego z tym modelu ro-
dyfikację treści myślenia jak w klasycznej CBT, zumienia tego zjawiska, chociaż pojawiły się już
ile na zmianę samego procesu myślenia i sposo- próby jego zbudowania (Bishop, Lau, Shapiro,
bu, w jaki osoba podchodzi do swoich, powodu- Carlson, Anderson, Carmody, Segal, Abbey, Spe-
jących cierpienie przeżyć (Hayes, Follette i Li- ca, Velting, i Devins, 2004).
nehan, 2004). Terapeutyczna skuteczność szere- Wspomniana już na początku definicja uważ-
gu podejść w tym nurcie została potwierdzona ności (Kabat-Zinn, 2003) ujmuje ją jako recep-
empirycznie. Dla przykładu, terapia poznawcza tywny stan świadomości wynikający z ciągłego
oparta na uważności (Mindfulness-Based Cog- i celowego kierowania uwagi na to, co się dzieje
nitive Therapy; MBCT; Segal, Wiliams i Teas- w chwili obecnej, bez oceniania treści doświad-
dale, 2002) będąca połączeniem MBSR i terapii czenia. Takie rozumienie uważności zawiera kil-
poznawczej, w badaniach z zastosowaniem ran- ka istotnych elementów (por. Shapiro, 2006). Po
domizacji i uwzględnieniem grup kontrolnych, pierwsze, uważność wiąże się z procesami inten-
okazała się skuteczna w redukcji nawrotów de- cjonalnymi  uwaga jest tu kierowana w sposób
presji opornej na leczenie (Teasdale i inni, 2000). celowy. Po drugie, w stanie uważności przed-
Terapia dialektyczno-behawioralna (Dialectic- miotem uwagi jest to, co jawi się świadomości
-Behavioral Therapy; DBT; Linechan, 1993) zna- w chwili obecnej  zawiera więc ona w sobie
1
Należy jednak wspomnieć, że kwestią jeszcze nierozstrzygniętą jest odróżnienie korzystnego wpływu terapii uwzględ-
niającej uważność od specyficznego wpływu samej uważności. Konieczne jest przeprowadzenie badań nad oddziaływaniem
poszczególnych komponentów terapii wykorzystujących trening uważności. Podobnie nie jest jasne na ile uważność może
być uznana za czynnik leczący, a na ile jest zmienną bardziej o charakterze profilaktycznym.
Studia Psychologiczne, t. 47 (2008), z. 4, s. 57 77
Poznawcze mechanizmy uwaz
ności i jej zastosowanie w psychoterapii 61
orientację na teraz
niejszości. Po trzecie, ważnym ningiem dochodzi do szeregu pozytywnych
elementem uważności jest postawa akceptacji efektów w zakresie funkcjonowania poznaw-
wobec tego, co jest przedmiotem aktualnego czego, regulacji emocjonalnej i kontroli zacho-
doświadczenia. Bez względu na emocjonalne, wania, które pokrótce opiszemy w dalszej części
motywacyjne czy poznawcze znaczenie zawarte tekstu. Jak przewiduje nasz model, korzystne
w doświadczeniu, w stanie uważności jest ono efekty zwrotnie wzmacniają system poznawczy
eksplorowane z postawą otwartości i zaintereso- promujący uważność oraz zwiększają sprawność
wania (Brown, Ryan, 2003). centralnego systemu wykonawczego, co z cza-
Celem niniejszego artykułu jest próba peł- sem prowadzi do wtórnej automatyzacji procesu
niejszego zrozumienia zjawiska uważności oraz wzbudzania uważności i coraz większej łatwości
prezentacja modelu ujmującego jej determinan- pozostawania w tym stanie podczas rozmaitych
ty, konsekwencje oraz mechanizmy wiążące je codziennych aktywności.
ze sobą.
STAN UWA%7łNOZ
CI
MODEL UWA%7łNOZ
CI
Cytowana we wstępie definicja uważności
W prezentowanym modelu (Ryc. 1) wskazu- stanowi punkt wyjścia do zrozumienia mecha-
jemy na podstawową rolę procesów uwagowych nizmów związanych z uważnością. Określenie
w kształtowaniu i utrzymywaniu stanu uważno- uważności jako stanu świadomości umożliwia jej
ści. Jednocześnie sugerujemy, że zdolność do odniesienie do modelu zaproponowanego przez
bycia uważnym zależy tylko częściowo od same- Johnatana Shoolera (2002a), w którym ujęte są [ Pobierz całość w formacie PDF ]