[ Pobierz całość w formacie PDF ]

konwencjami, niejako wrodzoną i swoiście
stworzona mowa.  Jeszcze inni wnikną
umiejscowioną bezinteresowność zmysłów albo
jeszcze głębiej. Pod owymi radościami i
świadomości, pewne odmate-rialnienie życia,
smutkami, które można ściśle oddać w
słowem  to, co zawsze zwało się
słowach, uchwycą coś, co nie ma nic
idealizmem. Stąd można by rzec, nie bawiąc
wspólnego ze słowem, taki czy inny rytm
się wcale w grę słów, że realizm jest obecny w
życia, rytm oddychania, które w człowieku są
dziele, kiedy idealizm jest obecny w duszy, i że
głębsze niż najgłębsze uczucia i stanowią
tylko za pomocą idealności wchodzi się w
żywe, w każdym z nas odmienne prawo jego
styczność z rzeczywistością.
przygnębienia i uniesienia, żalu i nadziei.
Sztuka dramatyczna nie jest wcale wyjąt-
Wydobywając i wzmacniając tę muzykę,
kiem od tego prawa. Dramat próbuje znalez
ć i
ściągną ku niej naszą uwagę, sprawią, że
wydobyć na światło dzienne rzeczywistość
mimowolnie zanurzymy się w nią jak
głęboką, którą konieczności życia, często w
przechodnie przyłączający się do tańców, na
naszym interesie, zasłoniły przed naszymi
które natknęli się po drodze. I tak doprowadzą
oczami. Co to jest za rzeczywistość? Co to są
nas do tego, że my również potrącimy coś w
za konieczności? Każda
głębi siebie, co czekało tylko tej chwili, by się
ro-
iga
193
poezja wyraża stany duszy. Ale wśród tych
siły go stłumić. Powolny postęp ludzkości ku
stanów są takie, które wynikają nade wszystko
coraz bardziej pokojowemu życiu społecznemu
ze styczności człowieka z bliz
nimi. Są to
utrwalił z wolna tę warstwę; podobnie życie
najsilniejsze, ale też najgwaltowniejsze
naszej planety pokryło w długich staraniach
uczucia. Podobnie jak potencjały elektryczne
stałą i zimną powłoką ognistą masę
powstają i rosną na dwóch okładkach
płynnych metali. Lecz zdarzają się wybuchy
kondensatora, skąd ma wytrysnąć iskra, tak
wulkaniczne. I gdyby ziemia była istotą żywą,
poprzez samo zetknięcie się ludzi ze sobą
jak tego chciała mitologia, to może w
wytwarza się dogłębne przyciąganie i
chwilach wytchnienia z upodobaniem snułaby
odpychanie, zupełne zerwanie równowagi, a
marzenia o owych gwałtownych wybuchach,
na koniec to zelektryzowanie duszy, które
które pozwalałyby jej nagle odzyskać
nazywamy namiętnością. Gdyby człowiek
najtajniejsze jej treści. Tę właśnie
szedł za głosem swej czułej natury, gdyby ani
przyjemność nastręcza nam dramat. Wśród
praw społecznych, ani praw moralnych nie
spokojnego, mieszczańskiego życia, które
było, owe gwałtowne wybuchy uczuciowe
podyktowało nam społeczeństwo i rozum,
byłyby w życiu na porządku dziennym.
porusza raptem w nas coś, co na
Pożytek jednak wymaga, aby te wybuchy były
szczęście nie wybucha, lecz czego wewnętrzny
zażegnane. Człowiek musi żyć w łonie
napór silnie dzięki niemu odczuwamy. Dzięki
społeczeństwa, a zatem musi poddać się jego
niemu natura bierze odwet na społeczeństwie.
prawidłom. A to, co korzyść doradza, rozum
Niekiedy zdąża dramat do celu wprost i z
nakazuje; istnieje obowiązek i winniśmy mu
głębi wydobywa na wierzch namiętności
posłuszeństwo, jest to naszym
obalające wszystko po drodze. Niekiedy
przeznaczeniem. Ten dwojaki wpływ sprawił,
znowu, jak wielokrotnie dramat współczesny,
że musiała się wytworzyć w człowieku
obiera okrężną drogę i z sofi-styczną często
powierzchowna warstwa uczuć oraz idej, które
zręcznością obnaża sprzeczności samego
usiłują przybrać niezmienne oblicze, a
społeczeństwa, przesadnie przedstawia wszelką
przynajmniej to samo dla wszystkich ludzi, i
sztuczność praw społecznych i w ten pośredni
przykrywają wewnętrzny ogień
sposób, rozdzierając tym razem powłokę,
indywidualnych namiętności, gdy nie mają
pozwala nam sięgnąć
13  Z
miech
194
do głębi. W obu atoli wypadkach, czy to zobaczy. Poeta opiewa jakiś stan duszy, który
wówczas, gdy osłabia społeczeństwo, czy znów był jemu i tylko jemu dany, a który już nigdy
wówczas, gdy umacnia naturę, ściga ten sam nie powróci. Dramaturg roztacza przed
cel, jakim jest odkrycie skrytej przed nami naszymi oczami bieg ludzkiej duszy, żywy
cząstki nas samych, tragicznego elementu  wątek uczuć i zdarzeń, w końcu coś, co raz się
można tak to nazwać  naszej osobowości. wytworzyło, by nie powtórzyć się już nigdy.
Takie wrażenie wynosimy z dobrego dramatu, Nadajemy owym uczuciom nazwy ogólne,
Albowiem zajęło nas nie to, co opowiedziano chociaż w innej duszy nie będą już te same,
nam o drugim człowieku, lecz to, co dano nam ponieważ są zindywidualizowane. Przez
zobaczyć w nas samych  całe mroczne światy to samo przede wszystkim należą do sztuki,
nieustalonych rzeczy, które by może pragnęły ponieważ ogół, symbol, typ, co kto woli! są
bytu i szczęściem dla nas nie dostąpiły go. jedynie liczmanami naszego powszedniego
Zdaje się też, że odwołano się do drzemiących postrzegania. Skąd wzięło się tedy
w nas nieskończenie odległych wspomnień nieporozumienie na tym punkcie?
atawistycznych, a tak głębokich, tak obcych Powód jest ten, że pomieszano dwie różne
naszemu obecnemu życiu, że życie to zaczęło rzeczy: ogólność przedmiotów oraz ogólność
wydawać się nam przez chwilę jakby czymś sądów o nich wydawanych. Z tego, że jakieś
nierealnym lub czysto umownym, czego uczucie jest powszechnie uznawane za
należałoby na nowo się uczyć. Tak więc prawdziwe, bynajmniej nie wynika, że jest
dramat ruszył na poszukiwanie rzeczywistości ono uczuciem powszechnym. Nic bardziej
głębszej, leżącej pod pożyt-kowymi jednostkowego niż postać Hamleta. Jeżeli
naleciałościami i ma ten sam cel, co każda przypomina od pewnych stron innych ludzi, to
sztuka. nie to w niej wzbudza nasze żywe
Wynika z tego, że sztuka ma na oku tylko zainteresowanie. A przecież została wszędzie
to, co indywidualne. Malarz utrwala na przyjęta, wszędzie uznana za żywą. I tylko w
płótnie to, co pewnego razu widział w pewnym tym sensie ucieleśnia jakąś prawdę
miejscu, pewnego dnia, o pewnej porze, w powszechną. To samo z innymi wytworami
kolorach, których nikt już nic sztuki. Każdy z nich jest czymś ]'ednostko-
13*
197
wym, osobliwym, lecz o ile tylko nosi na my lub które spotkamy jeszcze na swej drodze.
sobie piętno geniuszu, zostanie przyjęty Podkreśla podobieństwa. Chce ukazać nam
typy. W razie potrzeby stworzy typy nowe.
przez wszystkich. Dlaczego przyjmą , go [ Pobierz całość w formacie PDF ]