[ Pobierz całość w formacie PDF ]

mimo zmieniającej narodowości kolejnych właścicieli “wymuszała” kontynuację
dotychczasowych kompozycji. W sytuacjach, kiedy tradycja miejsca była słabsza lub teŜ
nie istniała, poszczególne kompozycje odzwierciedlają przede wszystkim terytorialne
związki emocjonalne fundatorów oraz ich powiązania gospodarcze. Związki te
w znacznym stopniu odpowiadają zasięgom terytorialnym poszczególnych zaborów i są
szczególnie widoczne w obrębie pruskiego i austriackiego. Prusko- niemieckie
pochodzenie niemal wszystkich właścicieli zachodnich terenów województwa śląskiego
spowodowało zakładanie przez nich parków z wyraźnym piętnem szkoły berlińskiej
(np. Sławików, Pławniowice, Modzurów, Koszęcin). W części centralnej i częściowo
południowej województwa znacznie silniej zaznaczyły się wpływy szkoły wiedeńskiej
(np. Parki Dietla i Schöna w Sosnowcu, Łubie Górne, Kochcice, Pawłowice). Nie
wszystkie kompozycje parkowe moŜna wiązać bezpośrednio z konkretnymi szkołami
sztuki ogrodowej. Dotyczy to szczególnie wielkich kompozycji krajobrazowych, których
twórcy, ze względu na swoją pozycję społeczną korzystali ze wszelkich najlepszych
dostępnych wzorców. Takie były komponowane układy parkowo- krajobrazowe
Ŝywieckich Habsburgów, pszczyńskie Hohbergów, świerklanieckie i bytomskie
Donnersmarcków czy rudzkie ksiąŜąt von Hessen-Rothenburg.
Rezydencjonalne- powstające przy siedzibach wiejskich i miejskich.
• dworskie - formowane w sąsiedztwie dworów w wieku XVIII i XIX. Z reguły
niewielkich rozmiarów o kompozycji krajobrazowej z niezbyt rozbudowanym
programem i mało urozmaiconym zestawem gatunków drzew i krzewów jak Góra,
Udórz, Kokoszyce, Rychwałd, Nieznanice.
• pałacowe - zakładane w sąsiedztwie pałaców w wieku XVIII i XIX . Mają kompozycję
krajobrazową z rozbudowanym programem i urozmaiconym zestawem gatunków
drzew i krzewów często z pawilonami i elementami małej architektury: Brynek, Pilica,
Repty, Nakło Śląskie, Bytom – Miechowice, Kozy, Łodygowice, Górki Wielkie,
Grodziec Śląski.
• kompozycje
wielkoprzestrzenne
-
Sieć
majątków
powiązanych
ze
sobą
i rozmieszczonych w zakomponowanej zielenią przestrzeni z centralną siedzibą
główną, której ranga jest podkreślona bogactwem architektury i jej otoczenia.
Przykłady:
Dominium
Pszczyńskie,
Dobra
Donnersmarcków
(Świerklaniec),
Latyfundium Rudzkie, księstwo śywieckie, dominium Koszęcińskie
Specyfiką województwa jest w XIX w. duŜa ilość bogatych właścicieli ziemskich
i przemysłowych, którzy bez względu na swoje pochodzenie etniczne czuli się
eksterytorialnymi obywatelami Europy. Tworząc kompozycje nie sięgali do wzorców
i tradycji miejscowych, lecz bezpośrednio do źródeł stylowych angielskich
i francuskich, zatrudniając często ogrodników i projektantów parków o europejskiej
sławie. DąŜyli oni do uporządkowania przestrzennego i architektonicznego majątków.
Powstały aleje łączące poszczególne jednostki gospodarcze w obrębie ich dóbr. Powstały
teŜ wzorowane na głównych rezydencjach parki wokół zarządcówek, willi dyrektorów,
osiedlowe, zakładowe czy szpitalne. Są one znacznie mniejsze i uboŜsze kompozycyjnie
od pierwowzorów.
Dzisiejsze województwo śląskie jest jedynym w Polsce, w którego granicach
znajdują się tereny wchodzące w XIX w. w skład trzech zaborów. Co zatem idzie ścierają
się tutaj tendencje wynikające z mody, obyczaju i obowiązujących ówcześnie przepisów [ Pobierz całość w formacie PDF ]